روش های پرداخت در بازرگانی بین المللی

در معاملات تجاری بین المللی وجهی كه فروشنده در مقابل دریافت آن مالكیت كالا را به خریدار انتقال می دهد ، به شیوه های مختلفی پرداخت می گردد. روش های پرداخت برای به حداقل رسانیدن خطر عدم پرداخت در طول تاریخ تحولاتی را پشت سر گذاشته است. در این مقاله انواع روش های پرداخت در بازرگانی بین المللی مورد بررسی قرار گرفته و وضعیت هر كدام به لحاظ ریسك پذیری برای خریدار و فروشنده بیان گردیده است. هر كدام از این روش ها معایبی دارند كه به صورت كلی به معایب نیز اشاره شده است.

تا اواخر قرن هجدهم میلادی داد و ستد ، روش ثابت و ابتدایی داشت. خریدار یا نماینده او شخصاً به فروشنده مراجعه می كرد و با پرداخت قیمت كالا به صورت نقدی ، كالا را تحویل می گرفت و با خود حمل می كرد. به این ترتیب هیچ یك از طرفین در معرض عهد شكنی و نقض عهد توسط طرف دیگر قرار نمی گرفت و هیچ خطری پرداخت وجه را تهدید نمی كرد. انقلاب صنعتی اروپا و آمریكا در تجارت بین المللی نیز انقلابی به وجود آورد كه به علت ضرورت مداخله اشخاص و موسسات در حمل كالا از یك طرف و پرداخت وجه كالا از طرف دیگر ، اعمال روش های ابتدایی را غیرعملی نمود.
بعد از آن سعی شد تا نیازهای مردم كشورها از طریق كالا و خدمات برتر از سایر كشورها برطرف شود. اما هنگامی كه این حركت آغاز شد مشكلات فراوانی پیش روی تجار و بازرگانان قرارگرفت .این مشكلات سبب اختلال در روند معاملات بین المللی می گردید . بنابراین بر اساس شناخت بازرگانان از یكدیگر روشهای متفاوتی برای حل آن در نظر گرفته شد. مهمترین مشكلات یعنی چگونگی دریافت كالای واقعی و پرداخت وجه آن سبب شد كه روش هایی برای پرداخت مالی وجوه حاصل از خرید كالای تجاری ایجاد گردد.

انوع روش های پرداخت
شیوه های پرداخت در معاملات بین المللی ، نظر به عوامل مختلف ، متفاوت است. طرفین با در نظر گرفتن میزان اعتمادی كه به همدیگر دارند و نیز با ملاحظه اوضاع و احوال اقتصادی و سیاسی ، یكی از انواع شیوه های پرداخت را در معامله خود انتخاب می نمایند. 
–    پرداخت نقدی یا پیش پرداخت
–    پرداخت بر روی حساب باز یا وعده دار
–    پرداخت بر روی برات
–    پرداخت ازطریق اعتبار اسنادی (L/C)
–    پرداخت نقدی یا پیش پرداخت : در این حالت خریدار كالا ، تمام وجه آن را همراه با سفارش كالا در اختیار فروشنده قرار می دهد. بعد فروشنده كالا را برای وی ارسال می نماید كه در این روش عمده ریسك متوجه خریدار به نفع فروشنده است. ( كه از معایب عمده آن نیز می باشد) در صورتی كه فروشنده اقدام به ارسال كالا نكند یا كالای ارسالی او دارای ویژگی ها و مشخصات مورد نظر در هنگام معامله نباشد، مشكلات فراوانی ایجاد شده و خریدار ضرر می كند البته این روش پرداخت زمانی می تواند مناسب باشد كه : اولا ً خریدار به فروشنده اعتماد كامل داشته باشد. ثانیاً: مقررات كشور خریدار اجازه پیش پرداخت وجه به طور كامل فراهم نماید و ثانیاً خریدار و فروشنده اطمینان داشته باشند كه دولت محدودیت هایی بر صادرات و واردات كالایا خدمات ایجاد نكند. (رضایی و محترم ، 1391 ، ص 20 )
–    پرداخت بر روی حساب باز : این روش از نظر ریسك و اعتماد ، درست در مقابل روش پیش پرداخت قرار دارد. در اینجا فروشنده بر اساس تفاهمی كه با خریدار نموده است اقدام به ارسال كالا نموده و مالكیت خویش را با ارسال كالا و اسناد حمل از دست می دهد و در اختیار خریدار قرار می دهد. خریدار نیز بر اساس تفاهم اقدام به پرداخت مطابق شرایط قرارداد می نماید. در این حالت فروشنده اطمینان كامل به خریدار داشته و نیز دولت محدودیتهایی بر صادرات و واردات كالا ایجاد نمی نماید. ( رضایی و محترم ، 1391 ، ص 19).با این حال ریسك این روش پرداخت بر دوش فروشنده می باشد كه برای كاهش ریسك می تواند كالا را در چند مرحله ارسال نماید و پس از دریافت وجه مقدار كالای حمل شده مابقی كالا را ارسال نماید.
–    پرداخت بر اساس بروات (وصولی – اسنادی ) : برای اطمینان بیشتر معامله (نسبت به دو روش ذكر شده ) و صحت كالای ارسالی، طرفین می توانند از طریق برات معاملات خویش را انجام دهند. بدین منظور فروشنده اقدام به ارسال كالا نموده و اسناد حمل را مستقیماً برای خریدار ارسال می كند و همراه آن براتی در وجه خریدار صادر می كند ( برات وصولی یا ساده ). با این حال فروشنده كالا به منظور حصول اطمینان بیشتر سعی در ارسال كالا از طریق بروات اسنادی می كند.( زمانی فراهانی ، 1385 ، ص 49)
پرداخت بر اساس برات اسنادی : در این حالت فروشنده اسناد را از طریق بانكی ارسال می كند ، یعنی از بانك كارگزار خود می خواهد كه اسناد را همراه با برات به بانك كارگزار در كشور خریدار ارسال نماید كه پس از وصول آن اسناد توسط بانك بر اساس نوع برات ( دیداری – مدت دار ) اسناد در اختیار خریدار قرار می دهد . در این حالت بانك كارگزار خریدار در مقابل برات دیداری هنگامی اسناد را به خریدار تحویل می دهد كه وجه آن را از وی دریافت نماید و در مقابل برات مدت دار ، ظهرنویسی و قبول خریدار را گرفته و اسناد را به وی تحویل می دهد و در سر رسید مبلغ برات را گرفته و تحویل بانك كارگزار فروشنده قرار می دهد . بنابر این در برات اسنادی چهار طرف : فروشنده ، بانك كارگزار فروشنده ، بانك كارگزار خریدار و خریدار دخیل می باشند. البته این بانكها در خصوص مندرجات اسناد و … مسئولیتی نداشته و تنها ریسك فروشنده در دریافت وجه كالا را كاهش می دهد. در برخی كشورها بانك كارگزار نام خویش را بر روی برات در كنار نام خریدار درج می نماید كه بیانگر تضمین پرداخت وجه برات در زمان سررسید آن می باشد و تضمین صادر كننده را افزایش می دهد. ( رضایی و محترم ، 1391 ،ص 34و35 )
–    پرداخت ار طریق اعتبارات اسنادی (L/C)  : اعتبار اسنادی قراردادی است كه به موجب آن وارد كننده كالا به بانك گشاینده اعتبار دستور می دهد وجه كالا را به صادر كننده بپردازد. بانك گشاینده اعتبار به محض ارائه اسناد مقرر مستقیماً یا با واسطه بانك دیگر (معرفی شده) كه در كشور صادركننده واقع است وجه كالا را به صادر كننده می پردازد.

مزایایی كه این روش برای خریدار دارد : – توانایی بررسی اینكه صادر كننده به شرایط معامله عمل نموده یا خیر – بارگیری كالا در خلال یك برهه زمانی مشخص و كوتاه انجام می شود – كالا با استانداردها و رویه های جهانی و قیمت مناسب تولید و فروخته می شود – دریافت وام و اعتبار از بانك جهت پرداخت فوری وجه اعتبار به فروشنده – از طریق بانك راهنمایی شده و توصیه های حرفه ای دریافت می كند.

مزایایی كه این روش برای فروشنده دارد : – درصورتیكه شرایط مندرج درL/C را رعایت كند هیچ خطری در خصوص عدم دریافت وجه وجود ندارد – پرداخت وجه در بانكی در كشور خودش انجام می شود 3- توانایی دریافت وجه كالا بعد از بارگیری انجام می شود- از طریق بانك توصیه های حرفه ای دریافت می كند. البته این روش دارای معایبی است از جمله : وقت گیر بودن مراحل گشایش اعتبار و پرهزینه بودن آن

گروهها و افراد موثر در روش اعتبار اسنادی
–    خریدار : پس از انتخاب فروشنده و مذاكره اولیه و یك توافق بین آنها شكل می گیرد و خریدار با دردست داشتن پیش فاكتور ( در ایران نیاز به مجوز ثبت سفارش ) به بانك گشاینده اعتبار مراجعه و تقاضای گشایش اعتبار اسنادی می نماید.
–    بانك گشاینده : این بانك در كشور خریدار واقع است و در صورتی كه فروشنده به تعهدات خود عمل نماید وجه معامله را به نیابت از خریدار پرداخت می نماید.
–    بانك كارگزار : این بانك در كشور فروشنده واقع است و در اصل نماینده بانك گشاینده است و وظیفه ابلاغ اعتبار اسنادی به فروشنده و دریافت وجه از بانك گشاینده و انتقال به فروشنده را برعهده دارد.
–    فروشنده : كه متعهد می شود طبق شرایط اعتبار اسنادی كالا را در برهه زمانی مشخص تولید و جهت استفاده خریدار ارسال نماید.

انواع اعتبارات اسنادی از نظر تعهدی
–    اعتبار اسنادی برگشت پذیر : كه بدون اطلاع قبلی ذینفع قابل اصلاح یا ابطال می باشد كه ریسك فروشنده در آن زیاد است.
–    اعتباراسنادی غیرقابل برگشت: كه جهت هرگونه اصلاح یا ابطال نظر موافق اعضاء ال سی لازم است.
–    اعتبار اسنادی غیرقابل برگشت تایید شده : كه فروشنده درخواست تضمین بیشتر از سوی بانكهای كشور خودش را دارد.

انواع اعتبار اسنادی از لحاظ مدت و زمان پرداخت وجه L/C
–    اعتبار اسنادی دیداری : بعد از ارسال كالا و اسناد طی مراحل وجه كالا ردوبدل می شود.
–    اعتبار اسنادی مدت دار: در مدتی مشخص در اعتبار وجه كالا رد و بدل می شود.
–    اعتبار اسنادی ریفانیانس : بانك وجه را پرداخت می كند و در مدت مشخص شده وجه و بهره را از خریدار میگیرد.
–    اعتبار اسنادی یوزانس : بانك با گرفتن وثیقه از خریدار وجه را پرداخت می كند و بعد در سررسید مشخص وجه و بهره را از خریدار می گیرد.

نتیجه گیری 

برآیند مقایسه اعتبارات اسنادی با سایر شیوه های پرداخت آن است كه به طور قطع روش اعتبار اسنادی مطلوب ترین ، مطمئن ترین و در عین حال پیچیده ترین روش برای بسیاری از بازرگانان است ولی با توجه به معایبی كه دارد در بعضی از كشورها كه تعاملات خوب با همدیگر دارند از این روش كمتر استفاده می شود اما در كشور ما ایران با توجه به دور بودن از بازارهای جهانی به لحاظ بعد مسافت و همچنین با در نظر گرفتن اوضاع سیاسی كشورهای همسایه این روش برای كاهش ریسك جایگاه خاصی دارد و به عنوان مهمترین روش واردات كالا مطرح می شود.
با توجه به فرآیندهای پیچیده روش اعتبار اسنادی و عدم اطمینان از روش های پیش پرداخت و حساب باز ، نهادهای متولی بازرگانی بین الملل به دنبال ایجاد روش جدیدی به نام pbo  افتادند كه این روش چارچوب را جهت بهره گیری از فرآیندهای اعتبار اسنادی را مد نظر دارد كه بسیار پویاتر و سریعتر از روش اعتبار اسنادی به كار گرفته خواهد شد. كه عمده مزایای آن سرعت ، سهولت و قابل اتكا بودن و در عین حال كاهش هزینه ها می باشد.